Wredniejszy krewny kukułki

Kukułki nie są szczególnie miłymi ptakami. Sterują życiem ludzi przepowiadając pannom ile lat będą musiały czekać na ślub, terroryzuję młode żony informując z jaka ilością dzieci będą musiały się uporać, a na wiosnę decydują o płynności finansowej na cały rok. I podkładają swoje jaja rodzicom donosicielom, przy okazji niszcząc ich potomstwo.

Ptaki takie jak kukułki określa się mianem pasożytów lęgowych — odchowywanie swojego potomstwa zwalają na inne gatunki, oczywiście kosztem ich własnego potomstwa.

Kukułka zwyczajna. Fot. Jürgen Schmidt CC-BY-SA-3.0

Jak jest kukułka, każdy widzi. Może z wyjątkiem niektórych ptaków, które na jej widok czmychają tak jakby była krogulcem.

Krogulec. Fot. Christian Knoch.Stylearmada CC-BY-SA-2.0-de

Kukułka nie jest łudzącą imitacją tego drapieżnika, ale jest wystarczająco doń podobna, by niektóre ptaki się nabrały. Kluczowe są poprzeczne prążki na spodzie ptaka, co w ciekawym eksperymencie wykazali Nick Davies i Justin Welbergen (praca w Proceedings of The Royal Society), korzystając z karmników i wypchanych kukułek, krogulców, oraz sierpówek. Gdy w pobliżu karmnika umieszczano wypchane kukułki i krogulce, sikory modre i sikory bogatki były płochliwe i rzadziej zbliżały się do karmnika, a efekt ten utrzymywał się przez długi czas po usunięciu atrap. Takiego efektu nie dawały wystawione sierpówki i kaczki. Gdy jednak kukułkom zamalowano prążki, sikorki traktowały je jak sierpówki i bez obaw korzystały z karmników.

To co wyprawiają kukułki to nic w porównaniu z miodowodami.

Miodowód Wahlberga. Fot. Alan Manson CC-BY-SA-2.0

Te zamieszkujące Afrykę i Azję wróblowate znane są ze swojej zdolności do wskazywania ludziom drogi do pszczelich gniazd, latając w szczególny sposób i wydając charakterystyczne dźwięki. Badania wykazały, że poszukiwacze miodu skracają czas poszukiwań nawet o dwie trzecie gdy korzystają ze wskazówek ptaków. Zamieszkujący wschodnią Afrykę Boranie potrafią nawet przyzywać miodowody wydając specyficzny gwizd. Gdy miodowód doprowadzi poszukiwaczy do pszczelego gniazda, ci odganiają owady dymem, a następnie rozbijają gniazdo siekierami lub maczetami by wydobyć miód. Miodowody wyjadają wtedy pozostałości miodu, larwy pszczół, i resztki wosku. Należą do nielicznych ptaków, które potrafią trawić pszczeli wosk.

Miodowód duży Indicator indicator składa jaja w cudzych gniazdach, wybierając na rodziców-donosicieli ptaki, głównie żołny, mieszkające w podziemnych norach. Claire N. Spottiswoode i Jeroen Koorevaar przez dwa lata badali w południowej Zambii ich zwyczaje. Wyniki pracy opisali w pracy w Biology Letters.

Pisklę miodowoda nie może wypchać jaj gospodarza na zewnątrz, jak czyni to pisklę kukułki. Składająca jaja samica miodowoda dba o to by swoim dziobem przekłuć jaja gospodarzy, ale nie zawsze się to udaje, i w około połowie gniazd pozostaje co najmniej jedno całe jajo. Miodowód wykluwa się kilka dni przed pozostałymi jajami i jest już uzbrojony w ostry haczyk na dziobie. Dziób podrzutka jest jednak za słaby by przebić jaja, więc w całkowitej ciemności czeka aż zacznie się wykluwać potomstwo gospodarza. Gdy tylko to nastąpi, jedno po drugim zabija pisklęta. Zaobserwowano jak mały miodowód zabijał pisklę gospodarza w obecności rodzica — bez reakcji ze strony tego ostatniego. Zamieszczony poniżej film, nakręcony przez kamery pracujące w podczerwieni, nadaje się tylko dla ludzi niewrażliwych na cierpienia małych zwierzątek:

Hak na końcu dzioba miodownika służy tylko do zabicia pozostałych przy życiu piskląt gospodarza i nie przyda się w dorosłym życiu. Gdy już spełni swą funkcję, zaczyna zanikać i już w miesiąc od urodzenia nie ma po nim śladu. A o tym jak mocno potrafią się wgryźć świadczy poniższe zdjęcie, oraz relacja badacza, któremu pisklę miodowoda w 1952 roku przebiło haczykiem język. Niestety, nie udało mi się dociec po jaką cholerę Gordon Ranger wpychał język do dzioba pisklęcia, i nie chce mi się płacić 41 dolarów za dostęp do numeru 2 tomu 26 czasopisma Ostrich z 1955.

Zarówno kukułki jak i miodowniki opanowały jeszcze jedną umiejętność by wykorzystywać swoich przybranych rodziców. Ilość pożywienia przynoszonego przez rodziców zależy od ilości piskląt w gnieździe, a konkretnie od ilości wrzasków. Kukułki i miodowniki są o wiele większe od potomstwa gospodarzy, mają też większe zapotrzebowanie na jedzenie. Oba te gatunki wyewoluowały zdolność wydawania dźwięków, które przypominają dźwięki kilku piskląt naraz.

Świetne artykuły można przeczytać po angielsku na Not Exactly Rocket Science — o miodownikach tu, a o kukułkach udających krogulce tu

Zdjęcie pisklęcia miodownika i film z artykułu w Biology Letters na licencji CC.

Tagi: biologia, ewolucja, reprodukcja, zwierzęta